Ποια είναι τελικά η σκοπιμότητα των ηλεκτρονικών κλειδιών?
Η λέξη “copy” είναι στην αγγλική γλώσσα και ρήμα και ουσιαστικό και κατ’ επέκταση η σχετική περί πνευματικών δικαιωμάτων νομοθεσία (copyright laws) των αγγλοσαξονικών χωρών καλύπτει και τις δύο σημασίες του.
Ήδη από το 1710 στη Μεγάλη Βρετανία, οι εκδοτικοί οίκοι κατοχύρωναν το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης αντιγράφων κάποιου βιβλίου. Σημειώνεται δε ότι έκτοτε η λέξη «copyright» αφορούσε τόσο την πράξη της αντιγραφής, όσο και το αποτέλεσμά της. Για αυτό και είναι παράδοξο το γεγονός, όπως ισχυρίζεται ο William Patry*, ότι στο άμεσο μέλλον θα έχουμε πλειάδα νόμων περί πνευματικών δικαιωμάτων «copyright laws» αλλά δεν θα έχουμε πλέον «copies».
Όπως επισημαίνει και ο Patry τα τελευταία χρόνια οι καταναλωτές δείχνουν σαφή προτίμηση στο νόμιμο ή παράνομο «κατέβασμα» μουσικών, λογοτεχνικών, κινηματογραφικών έργων παρά στην αγορά του CD, βιβλίου ή DVD αντίστοιχα. Οι λόγοι αυτής της αλλαγής δεν είναι απλώς οικονομικοί. Έχουν να κάνουν με την αλλαγή στην ίδια την αγορά των συγκεκριμένων προϊόντων. Ο καθένας μπορεί πλέον πανεύκολα να «κατεβάσει» το βιβλίο του αγαπημένου του συγγραφέα ή το cd του αγαπημένου του συγκροτήματος από το amazon νόμιμα και πιο οικονομικά με τις ευλογίες τόσο των εταιρειών που το διανέμουν, όσο και των ίδιων των δημιουργών. Περαιτέρω δε το «κατέβασμα» είναι περισσότερο συμβατό με το σημερινό τρόπο ζωής, καθώς η «κατανάλωση» άυλων αγαθών αυξάνεται ραγδαία και τα οικονομικά της οφέλη για καταναλωτές και εταιρείες παραγωγής τέτοιων προϊόντων είναι ήδη ορατά.
Παρότι όμως αυτή είναι μια ορατή κα συνεχώς αυξανόμενη τάση, η οποία έχει αναμφισβήτητα πολλά οφέλη, οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων που μέχρι σήμερα προστάτευαν την πνευματική ιδιοκτησία, αποδεικνύονται πλέον τροχοπέδη στην εξέλιξη και τις αλλαγές που επιφέρει η νέα τάση.
Μέχρι σήμερα οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων ήταν θα λέγαμε «ουδέτεροι» σε ό, τι αφορά την τεχνολογία. Στο παρελθόν, οι σχετικοί νόμοι δεν «ρύθμιζαν» την τεχνολογία αλλά τη χρήση των προϊόντων που ήταν κατοχυρωμένα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπόθεση Betamax. Τα 1984, το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. αποφάσισε ότι δεν μπορούσε ούτε να σταματήσει, αλλά ούτε και να επιβάλει πρόστιμο στη Sony για τη δημιουργία και πώληση της συσκευής VCR, γνωστό στη χώρα μας ως βίντεο, επειδή η συσκευή έδινε τη δυνατότητα στον αγοραστή της να αντιγράφει προγράμματα από την τηλεόραση προκειμένου να τα αναπαράγει αργότερα. Η ίδια η αντιγραφή στην περίπτωση αυτή κρίθηκε νόμιμη – η τεχνολογία δηλ. που επέτρεπε την αναπαραγωγή του τηλεοπτικού προγράμματος-. Παράνομος θα μπορούσε να ήταν ο τρόπος χρήσης του αντιγράφου, δηλ. αν για παράδειγμα κάποιος αντέγραφε μια ταινία από την τηλεόραση και την προέβαλε σε άλλους με χρηματικό αντίτιμο.
Αυτό όμως που το 1984 θεωρούνταν αυτονόητο, σήμερα δεν ισχύει. Η απόφαση αυτή έχει ουσιαστικά ανατραπεί, αφού υπάρχει πλέον σχετική νομοθεσία που αφορά τα ψηφιακά κλειδιά (digital locks).
Όλα ξεκίνησαν με τη δημιουργία της συσκευής DVD, η οποία και αντικατέστησε το VCR. Αρχικά υπήρχαν μόνο τα DVD players, δηλαδή οι συσκευές αναπαραγωγής δίσκων DVD. Σύντομα όμως κατασκευάστηκαν και κυκλοφόρησαν στην αγορά τα DVD recorders, δηλ. οι αντίστοιχες συσκευές με δυνατότητα καταγραφής και αντιγραφής προγραμμάτων. Γιατί όπως είχε επισημάνει και κάποιο στέλεχος κατασκευάστριας εταιρείας «ποιος θα ήθελε να αγοράσει νέα τεχνολογία που κάνει λιγότερα από την παλιά;»
Να όμως που στη νέα τεχνολογία φρένο έβαλε η νομοθεσία και συγκεκριμένα η κατοχύρωση των «ψηφιακών κλειδιών». Βάσει του νόμου 1998 U.S. Digital Millennium Copyright Act (DMCA), ψηφιακά κλειδιά μπορούν να εγκατασταθούν σε δίσκους DVD, CD αλλά και ηλεκτρονικά βιβλία προκειμένου να αποτρέπεται η αντιγραφή τους, η οποία και επιφέρει αστικές και ποινικές ευθύνες.
Έτσι υποχρεώθηκαν, πχ. από τη βιομηχανία του Χόλυγουντ, οι εταιρείες κατασκευής DVD συσκευών να εγκαταστήσουν ένα αλγόριθμο μέσα στις συσκευές τους προκειμένου να μπορούν κάθε φορά να αποκρυπτογραφήσουν το ψηφιακό κλειδί του δίσκου. Αποτέλεσμα της πρακτικής αυτής; αυξημένο κόστος για την παραγωγή συσκευών και δίσκων, μειωμένες πωλήσεις αντιστοίχως και φυσικά μια τεράστια επιχείρηση παράνομης διανομής και αναπαραγωγής πνευματικού υλικού, με το γνωστό σε όλους τρόπο του downloading.
Η περίπτωση των DVD δεν είναι μοναδική. Ακόμη πιο παράξενη είναι η εφαρμογή των «ψηφιακών κλειδιών» στα ηλεκτρονικά βιβλία (e-books). Σύμφωνα με την υπάρχουσα αμερικάνικη νομοθεσία (DMCA), εάν ένα ηλεκτρονικό βιβλίο διαθέτει ψηφιακό κλειδί, αυτό το κλειδί μπορεί να καθορίσει ακόμη και το πόσες φορές μπορεί να το διαβάσει ο ιδιοκτήτης του. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απόφαση του εκδοτικού οίκου Harper Collins τον Μάρτιο του 2011 να ενημερώσει τις δημόσιες βιβλιοθήκες ότι τα βιβλία που «εκδίδει» σε ηλεκτρονική μορφή διαθέτουν κλειδί που επιτρέπει το δανεισμό τους μέχρι 26 φορές. Όπως καταλαβαίνει κανείς και σε αυτή την περίπτωση αντί να εκμεταλλευτούμε την τεχνολογία προκειμένου περισσότεροι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε περισσότερους τίτλους με λιγότερο κόστος, δημιουργούμε νομούς οι οποίοι καθιστούν την ψηφιακή εποχή σαφώς υποδεέστερη σε σχέση με την αναλογική.
Επιστρέφοντας στο παράδειγμα των δημόσιων βιβλιοθηκών λοιπόν, τίθεται το ερώτημα: Αν σε μερικά χρόνια τα μόνα βιβλία που θα υπάρχουν θα είναι τα ηλεκτρονικά (όπως ήδη εμφαίνεται) θα εκλείψουν οι δημόσιες βιβλιοθήκες; Αλλά και στην περίπτωση του κάθε καταναλωτή, θα είναι ποτέ ιδιοκτήτης του βιβλίου που αγόρασε; Θα μπορεί να το δανείσει σε κάποιο φίλο ή εν τέλει θα έχει το δικαίωμα να το ξαναδιαβάσει; Είναι ήδη χιλιάδες τα παράπονα καταναλωτών προς την Amazon, οι οποίοι παρότι αγόρασαν ηλεκτρονικά βιβλία σε CD δεν έχουν τη δυνατότητα να τα αποθηκεύσουν στο iPod ή στο mp3 player διότι είναι κλειδωμένα. Δηλαδή δεν μπορούν να κάνουν χρήση προϊόντων των οποίων είναι νόμιμοι κάτοχοι.
Η μάχη που έχει ξεσπάσει στις Η.Π.Α. ενάντια στις νέες τεχνολογίες και τους καταναλωτές με όπλο τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων αποδεικνύεται καταστροφική. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, σήμερα το copyright law στις Η.Π.Α. ουσιαστικά απαγορεύει το copyright. Άρα ποιος ο λόγος ύπαρξης του; Για πρώτη φορά είναι τόσο φανερή η απόκλιση της νομοθεσίας από την πραγματικότητα, τις ανάγκες της αγοράς αλλά και την προστασία του καταναλωτή. Και βέβαια αυτό έχει ως αποτέλεσμα το χάος που επικρατεί σήμερα με το παράνομο «κατέβασμα» προϊόντων πνευματικής ιδιοκτησίας σε όλο τον κόσμο. Είναι γεγονός ότι όσο περισσότερα «κλειδιά» τοποθετούν οι εταιρείες παραγωγής μουσικής ή κινηματογραφικών ταινιών ή βιβλίων στα προϊόντα τους, τόσο χαμηλότερες είναι οι πωλήσεις τους. Ωστόσο η μείωση των πωλήσεων δεν ταυτίζεται με τη μείωση της ζήτησης αλλά με την εύρεση παράνομων τρόπων απόκτησης του «κλειδωμένου» προϊόντος.
Ας μην γελιόμαστε, το να έχεις το αποκλειστικό δικαίωμα ενός προϊόντος για το οποίο κανείς δεν θέλει ή εν τέλει δεν πληρώνει το ελάχιστο για να αποκτήσει , δεν έχει καμία ουσιαστική αξία.
Αν πραγματικά θέλουμε να προστατεύσουμε το δικαίωμα των δημιουργών να πληρώνονται για την πνευματική τους ιδιοκτησία, θα πρέπει τουλάχιστον να δίνουμε στον καταναλωτή, ότι του παρείχαμε και στο παρελθόν: το δικαίωμα να αγοράζει το προϊόν και από τη στιγμή που το αγοράζει να μπορεί να το κάνει ό, τι θέλει (εκτός του να το εκμεταλλεύεται για οικονομικό όφελος – πράγμα που ανέκαθεν απαγορευόταν σε γενικές γραμμές). Το να σπρώχνουμε όλους τους πιθανούς αγοραστές των προϊόντων μας στην παρανομία και τελικά να τους τιμωρούμε με πρόστιμα ή φυλάκιση ως εναλλακτική επιλογή είναι μάλλον ανούσιο και σίγουρα καθόλου επικερδές.
*Αφορμή για το άρθρο αυτό είναι το νέο βιβλίο του William Patry “How to fix copyright” (OUP USA).
